Wet zorg en dwang

We geven graag de zorg die aansluit aan de behoefte van de ontvanger. Wanneer iemand iets niet wil, hoeft dat ook niet. Echter is het soms zo dat bepaalde zorg in de ogen van de zorgverlener echt nodig is terwijl een cliënt of diens vertegenwoordiger dat niet wil. Eveneens kan het zo zijn dat de vertegenwoordiger van de cliënt heeft ingestemd met bepaalde zorg terwijl de cliënt dit niet wil. Bij beide situaties wordt gesproken van onvrijwillige zorg. Hier zijn strikte regels aan verbonden. Die regels zijn in de Wet zorg en dwang (Wzd) vastgelegd. De Wzd is van toepassing bij mensen met dementie, bepaalde vormen van hersenziekten of een verstandelijke beperking.

Wet zorg en dwang

Per 1 januari 2020 is de Wet zorg en dwang (Wzd) in werking getreden. De wet vervangt dan de Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (BOPZ). In de oude wet BOPZ werd geregeld hoe om te gaan met gesloten afdelingen en vrijheidsbeperkingen, zoals bedhekken. In deze nieuwe wet kijken we anders, namelijk niet naar het middel, maar naar het effect. De wet regelt of zorg waar iemand zich tegen verzet of het niet mee eens is, toch mag worden gegeven. Ook bewegingsbeperkingen zoals een band in de stoel of bedhekken mogen niet zomaar. Dit mag alleen als er anders ernstig nadeel is voor de cliënt of de omgeving. Dit heet ‘onvrijwillige zorg’. Hoe deze afweging gemaakt wordt, wie hierbij betrokken zijn en wanneer dat precies mag komt naar voren in het stappenplan ‘Wet zorg en dwang ZGEM’
Uitgangspunt van de wet zorg en dwang is dat onvrijwillige zorg niet wordt geboden, tenzij het niet anders kan, dus: ‘Nee, tenzij’.

Visie op Vrijheid  

Zorggroep Elde Maasduinen (ZGEM) heeft de visie op vrijheid in relatie tot veiligheid ontwikkeld om te kunnen voldoen aan een aantal basisprincipes en voorwaarden, die door de Wzd worden gesteld. In deze visie gaan we ervan uit dat de cliënt in principe alle vrijheid heeft om te gaan en te staan waar hij of zij zou willen. Vrijheid is een fundamenteel recht voor ieder mens; ook van mensen die zorg op basis van wet langdurige zorg of zorgverzekeringswet ontvangen. Door ernstige gevolgen van hun ziekte bij cliënten is het in sommige situaties beter om anders om te gaan met de mate van vrijheid.
Maatwerk is van groot belang. Er wordt gekeken naar de optimale fysieke vrijheid voor de individuele cliënt. Dit houdt in dat de cliënt alle vrijheid heeft om te gaan en staan waar hij/zij wil het uitgangspunt is. Het is de taak van Zorggroep Elde Maasduinen om de cliënt over de maximale mogelijkheden te laten beschikken. Er wordt niet uitgegaan van de vraag ‘waar of op welke manier moeten we cliënten in beperken’, maar vanuit ‘waar en op welke wijze kunnen we een cliënt de meeste vrijheid bieden, mits onder veilige omstandigheden’. Het inzetten van domotica behoort tot de mogelijkheden om een optimale vrijheid te realiseren.

Commissie ‘Leven in vrijheid’

De commissie ‘Leven in vrijheid’ is een commissie die zich binnen Zorggroep Elde Maasduinen bezighoudt met vrijheid en veiligheid. Tevens coördineert de commissie de inrichting, implementatie en uitvoering van deze wet binnen de organisatie. De commissie heeft de beleidsnota Visie op vrijheid gepubliceerd. Hierin staan de belangrijkste principes en werkwijzen zo eenvoudig mogelijk beschreven. Ook zijn er in de bijlage voorbeeld casuïstiek beschreven die de medewerkers kunnen toepassen als bespreking in het teamoverleg. De nota is ‘ de kapstok’ van vele onderliggende (nieuwe) documenten die inmiddels gepubliceerd zijn:

• Handreiking medewerkers Wzd
• Checklist Stappenplan Wzd ZGEM intramuraal
• Protocol vertegenwoordiger cliënt ZGEM
• Folder Wzd voor cliënt en familie
• Protocol Zorg en Dwang Thuis

Wzd functionaris

Er zijn vier Wzd functionarissen benoemd binnen de organisatie. Deze functie is belegd bij de Specialisten Oudergeneeskundige(SO). Zo heeft ieder werkgebied een eigen aanspreekpunt. De Wzd functionaris heeft een signalerende rol voor de organisatie en ziet erop toe dat de inzet van onvrijwillige zorg conform het gestelde stappenplan verloopt. In samenwerking met het zorgteam en de zorgverantwoordelijke (medische behandelaar) van de cliënt wordt er continu overwogen of inzet onvrijwillige zorg noodzakelijk is.

Wzd expert team

Zorggroep Elde Maasduinen heeft een Wzd expert team ingericht met speciaal getrainde en gemotiveerde professionals. Deze zorgverleners vanuit verschillende disciplines vormen samen een poule van interne deskundigen die niet bij de zorg betrokken zijn. Zij geven vanuit hun deskundigheid en met een onafhankelijke en ‘frisse blik’ een advies aan de betrokkenen bij een cliëntsituatie. De behandelaar zal hen benaderen volgens de vastliggende stappen en bijbehorende termijnen van het stappenplan.

Cliëntvertrouwenspersoon

In de Wzd is de rol van de cliëntvertrouwenspersoon verankerd. De gedachte hierachter is om de wettelijke rechtsongelijkheid tussen cliënt en zorg zo veel mogelijk recht te trekken. De cliënt heeft recht op een onafhankelijk vertrouwenspersoon die niet in dienst is van de organisatie. De cliënten binnen ZGEM kunnen een beroep doen voor een vertrouwenspersoon van Adviespunt Zorgbelang. www.adviespuntzorgbelang.nl. Er zijn specifiek twee vertrouwenspersonen vanuit deze onafhankelijke partij gekoppeld aan ZGEM. Bij klachten kan de vertrouwenspersoon ondersteunen bij het indienen en invullen van de klacht bij de Klachtencommissie Onvrijwillige Zorg. (KCOZ).

Leren en ontwikkelen

Nieuwe manieren van werken moeten worden aangeleerd en iedere functionaris moet vanuit zijn verantwoordelijkheid met andere zaken rekening houden. Ook is de registratieplicht enorm veranderd. Dit is wennen. Ter ondersteuning is een nieuwe e-learning ontwikkeld, toegespitst op onze organisatie en keuzes rondom de Wzd. Daarnaast is het belangrijk dat de medewerkers het verschil weten tussen wanneer er sprake is van vrijwillige zorg en wanneer van onvrijwillige zorg goed. Dit wordt geleerd middels casuïstiek besprekingen binnen de teams onder leiding van de behandelaar of Wzd functionaris.

Overgangsjaar

Het gehele 2020 wordt nog gezien als overgangsjaar. Het najaar van 2020 stond in het teken van de implementatie. Op verschillende momenten in het afgelopen jaar, zoals onder andere de week van de Wzd, zijn er op diverse kanalen de nieuw ontwikkelde documenten gedeeld binnen de organisatie.
De corona pandemie heeft ongetwijfeld impact gehad op de voortgang van de implementatie. We hebben de leidinggevende opgeroepen om ook, ondanks de tweede golf, de komende tijd, eind 2020 en begin 2021, er op toe te zien dat er gewerkt wordt in de geest van de wet. Waarbij het belangrijk is dat de zorgmedewerkers en het behandelteam goed samenwerkt. Welke signalen van verzet worden gesignaleerd. Wat moet worden vastgelegd in het zorgplan, welke maatregel moet worden ingezet, waarom en hoelang gebeurt dit en welke alternatieven zijn overwogen. Bij inzet onvrijwillige zorg krijgt de Wzd functionaris een signaal voor beoordeling en ziet er op toe dat alles wordt vastgelegd.

Coronapandemie

Zorggroep Elde Maasduinen is in het begin van de coronacrisis flink getroffen met het virus. Er is continu een afweging gemaakt met alle betrokkenen in het beperken van de vrijheid van de cliënten en de veiligheid van de medecliënten.
Begin dit voorjaar is er door de overheid een bezoekbeperking opgelegd. Dit heeft eveneens geleid tot vrijheidsbeperking van onze cliënten. Er zijn verschillende creatieve alternatieven ingezet zoals videobellen, de ‘babbelbox’ waarbij ze via het raam elkaar konden zien en via de telefoon konden praten. De afdelingen die op hogere etages in cohort zaten werden bereikt via hoogwerkers. Inmiddels zijn de verzorgingshuizen voorzien van strikte coronarichtlijnen zoals inzet van persoonlijke beschermende middelen, handdispensers bij iedere ingang en 1,5 meter afstand.
Inmiddels zijn de zorglocaties weer toegankelijk voor bezoekers. Echter wanneer er een uitbraak is op de afdeling, is de organisatie genoodzaakt om de afdeling tijdelijk in cohort te stellen waarbij eveneens de cliënten in hun vrijheid worden beperkt tot het weer veilig is. Bezoek is in laatstgenoemde situatie (beperkt) mogelijk, rekening houdend met de veiligheid van de betrokkenen. Het blijft maatwerk, waarbij cliënten en contactpersonen continue geïnformeerd worden over de gevolgen van het virus.

Registratie en verantwoording

Vanuit de BOPZ zijn er veel middelen en maatregelen geregistreerd als vrijheidsbeperkende maatregelen (VBM) terwijl er volgens de Wzd geen sprake is van onvrijwillige zorg. Denk aan de inzet van bepaalde domotica, zoals bewegingssensoren waar men geen verzet tegen vertoond. Of het inzetten van bedhekken zonder dat iemand daar in beweging wordt beperkt. Deze verandering zal invloed hebben op het aantal ingezette maatregelen. Het omzetten van de registraties van de VBM’s naar vrijwillige of onvrijwillige zorg vraagt de juiste afweging.
Behandelaren hebben vanwege de hoge belasting als gevolg van het coronavirus onvoldoende tijd gehad om te voldoen aan alle omzettingen naar de nieuwe manier van registreren aangaande onvrijwillige zorg. De gedachtegang van de nieuwe wet is het uitgangspunt in de huidige werkwijze. De randvoorwaarden voor de juiste registratie in het ECD heeft hierin ook vertraging opgelopen. Hierdoor zijn de aantallen niet accuraat en kunnen we geen representatieve cijfers aanleveren over 2020.
Naar planning hopen we in het eerste kwartaal van 2021 de omzetting 100% gereed te hebben en kunnen we het eerste kalenderjaar richting de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) het gevraagde format ‘digitaal overzicht onvrijwillige zorg’ en de bijbehorende analyse inleveren.

Ontwikkelingen

• Doorontwikkeling van registratie in het elektronische cliëntendossier: omzetten van vrijheid beperkende maatregelen naar onvrijwillige en vrijwillige zorg;
• Behandelaren benutten individuele casussen gevraagd en ongevraagd om het gesprek te voeren rondom onvrijwillige zorg en de Wzd
• In kader van het verankeren van de Wzd en deskundigheidsbevordering van de zorgmedewerkers vindt er twee keer per jaar casuïstiek bespreking plaats in het teamoverleg.
• Wzd is opgenomen in het interne auditprogramma van ZGEM.
  Minimaal één keer per jaar vindt er via interne audit plaats.
• Borgen dat iedere zorgmedewerker de e-learning Wzd volgt binnen het jaar.
• Plan van aanpak met betrekking tot het aanleveren van de juiste gegevens met betrekking tot het format ‘inzet onvrijwillige zorg’ en analyse ten behoeve van de IGJ;
• Omvorming van gesloten deuren naar leefcirkels;
• Visie op domotica verder door ontwikkelen;
• Deelname Landelijke richtlijn ’Onvrijwillige zorg’ V&VN;
• Doorontwikkeling uitvoering Wzd extramuraal.