Wet zorg en dwang

We geven graag de zorg die aansluit aan de behoefte van de ontvanger. Wanneer iemand iets niet wil, hoeft dat ook niet. Echter is het soms zo dat bepaalde zorg in de ogen van de zorgverlener echt nodig is terwijl een cliënt of diens vertegenwoordiger dat niet wil. Eveneens kan het zo zijn dat de vertegenwoordiger van de cliënt heeft ingestemd met bepaalde zorg terwijl de cliënt dit niet wil. Bij beide situaties wordt gesproken van onvrijwillige zorg. Hier zijn strikte regels aan verbonden. Die regels zijn in de Wet zorg en dwang (Wzd) vastgelegd. De Wzd is van toepassing bij mensen met dementie, bepaalde vormen van hersenziekten of een verstandelijke beperking.

Wet zorg en dwang

Per 1 januari 2020 is de Wet zorg en dwang (Wzd) in werking getreden. De wet vervangt de Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (BOPZ). In de oude wet BOPZ werd geregeld hoe om te gaan met gesloten afdelingen en vrijheidsbeperkingen, zoals bedhekken. In deze nieuwe wet kijken we anders, namelijk niet naar het middel, maar naar het effect. De wet heeft als uitgangspunt dat zorg waar iemand zich tegen verzet of niet mee eens is niet toegepast wordt. Ook bewegingsbeperkingen zoals een band in de stoel of bedhekken mogen niet zomaar. Dit mag alleen als er anders ernstig nadeel is voor de cliënt of de omgeving. Dit heet ‘onvrijwillige zorg’. Hoe deze afweging gemaakt wordt, wie hierbij betrokken zijn en wanneer dat precies mag komt naar voren in het stappenplan ‘Wet zorg en dwang ZGEM’.
Uitgangspunt van de Wzd is dat onvrijwillige zorg niet wordt geboden, tenzij het niet anders kan, dus: ‘Nee, tenzij’.

Visie op Vrijheid  

Zorggroep Elde Maasduinen (ZGEM) heeft de visie op vrijheid in relatie tot veiligheid ontwikkeld om te kunnen voldoen aan een aantal basisprincipes en voorwaarden, die door de Wzd worden gesteld. In deze visie gaan we ervan uit dat de cliënt in principe alle vrijheid heeft om te gaan en te staan waar hij of zij zou willen. Vrijheid is een fundamenteel recht voor ieder mens; ook van mensen die zorg op basis van wet langdurige zorg of zorgverzekeringswet ontvangen. Door ernstige gevolgen van hun ziekte bij cliënten is het in sommige situaties beter om anders om te gaan met de mate van vrijheid. Maatwerk is van groot belang. Er wordt gekeken naar de optimale fysieke vrijheid voor de individuele cliënt. Dit houdt in dat de cliënt alle vrijheid heeft om te gaan en staan waar hij/zij wil het uitgangspunt is. Het is de taak van ZGEM om de cliënt over de maximale mogelijkheden te laten beschikken. Er wordt niet uitgegaan van de vraag ‘waar of op welke manier moeten we cliënten in beperken’, maar vanuit ‘waar en op welke wijze kunnen we een cliënt de meeste vrijheid bieden, mits onder veilige omstandigheden’. Het inzetten van domotica behoort tot de mogelijkheden om een optimale vrijheid te realiseren.

Commissie ‘Leven in vrijheid’

De commissie ‘Leven in vrijheid’ is een commissie die zich binnen Zorggroep Elde Maasduinen bezighoudt met vrijheid en veiligheid. Tevens coördineert de commissie de inrichting, implementatie en uitvoering van deze wet binnen de organisatie. De commissie heeft de beleidsnota Visie op vrijheid gepubliceerd. Hierin staan de belangrijkste principes en werkwijzen zo eenvoudig mogelijk beschreven. Ook zijn er in de bijlage voorbeeld casuïstiek beschreven die de medewerkers kunnen toepassen als bespreking in het teamoverleg. De nota is ‘ de kapstok’ van vele onderliggende (nieuwe) documenten die inmiddels gepubliceerd zijn:

• Handreiking medewerkers Wzd
• Checklist Stappenplan Wzd ZGEM intramuraal
• Protocol vertegenwoordiger cliënt ZGEM
• Folder Wzd voor cliënt en familie
• Protocol Zorg en Dwang Thuis

Wzd functionaris

Er zijn vier Wzd functionarissen binnen de organisatie. Deze functie is belegd bij de Specialisten Oudergeneeskundige (SO). Zo heeft ieder werkgebied een eigen aanspreekpunt. De Wzd functionaris heeft een signalerende rol voor de organisatie en ziet erop toe dat de inzet van onvrijwillige zorg conform het gestelde stappenplan verloopt. In samenwerking met het zorgteam en de zorgverantwoordelijke (medische behandelaar) van de cliënt wordt er continu overwogen of inzet onvrijwillige zorg noodzakelijk is.

Wzd expert team

Zorggroep Elde Maasduinen heeft een Wzd expert team ingericht met speciaal getrainde en gemotiveerde professionals. Deze zorgverleners vanuit verschillende disciplines vormen samen een poule van interne deskundigen die niet bij de zorg betrokken zijn. Zij geven vanuit hun deskundigheid en met een onafhankelijke en ‘frisse blik’ een advies aan de betrokkenen bij een cliëntsituatie. De behandelaar zal hen benaderen volgens de vastliggende stappen en bijbehorende termijnen van het stappenplan.

Cliëntvertrouwenspersoon

In de Wzd is de rol van de cliëntvertrouwenspersoon verankerd. De gedachte hierachter is om de wettelijke rechtsongelijkheid tussen cliënt en zorg zo veel mogelijk recht te trekken. De cliënt heeft recht op een onafhankelijk vertrouwenspersoon die niet in dienst is van de organisatie. De cliënten binnen ZGEM kunnen een beroep doen op een vertrouwenspersoon van Adviespunt Zorgbelang: www.adviespuntzorgbelang.nl. Er zijn specifiek twee vertrouwenspersonen vanuit deze onafhankelijke partij gekoppeld aan ZGEM. Bij klachten kan de vertrouwenspersoon ondersteunen bij het indienen en invullen van de klacht bij de Klachtencommissie Onvrijwillige Zorg (KCOZ).

Leren en ontwikkelen

Het is belangrijk dat iedere functionaris vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid kennis heeft van de Wzd die hij/zij nodig heeft de dagelijkse praktijk. De Wzd vraagt een andere manier van denken en registreren. Ter ondersteuning heeft de organisatie een Wzd-e-learning in het leerprogramma opgenomen die betrokken functiegroepen tweejaarlijks verplicht zijn te volgen. De fysieke scholingen zijn in 2021 in verband met corona niet doorgegaan. Ook het middenkader krijgt in 2021 een scholing Wzd.
In de zorgteams vindt op aanvraag casuïstiek bespreking plaats waarbij de Wzd-functionaris inhoudelijk ondersteunt. De wetgeving kan ethische vraagstukken oproepen. Dan kan er binnen de organisatie een beroep gedaan worden op de Commissie ethiek voor het organiseren van een moreel beraad op locatie. Deze zijn in 2021 vijftien keer gepland en uitgevoerd.

Coronapandemie

In de eerste helft van 2020 heeft de organisatie met de gevolgen van corona te maken gekregen waardoor de deuren gesloten werden voor bezoek. Ondanks de vele creatieve mogelijkheden waren de gevolgen voor alle betrokkenen groot. In 2021 is er, op basis van geleerde lessen, een goede afweging gemaakt waarbij er een balans gezocht wordt tussen kwaliteit van leven en veiligheid. Bezoek en sociale contacten zijn essentieel voor het levensgeluk van de cliënten. Eind 2021 is de corona nog steeds actief in ons land. De organisatie, in samenwerking met de GGD Noordoost Brabant, heeft als uitgangspunt meer maatwerk waarbij bezoek steeds geïnformeerd wordt over de actuele maatregelen.

Registratie en verantwoording

De registratie van Wzd vindt plaats in het elektronische cliënten dossier (ECD) en in het medische zorgdossier. De organisatie is verplicht om halfjaarlijkse overzichten van de verleende onvrijwillige zorg op te stellen en om de verleende onvrijwillige zorg te analyseren. De overzichten worden halfjaarlijks aangeleverd aan de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) in het gevraagde format ‘digitaal overzicht onvrijwillige zorg’. De inzet onvrijwillige zorg en de analyse wordt besproken met de Raad van Bestuur en de Centrale Cliëntenraad.

Ontwikkelingen en uitdagingen

· Wzd is opgenomen in het interne auditprogramma van ZGEM. Minimaal één keer per jaar vindt er een interne audit plaats.
· Behandelaren benutten individuele casussen gevraagd en ongevraagd om het gesprek te voeren rondom onvrijwillige zorg en de Wzd.
· In kader van het verankeren van de Wzd en deskundigheidsbevordering van de zorgmedewerkers is de Wzd-e-learning verplicht gesteld in het opleidingsprogramma en vindt casuïstiek bespreking plaats in het teamoverleg.
· De commissie Leven in Vrijheid komt 8x per jaar bij elkaar en ziet toe op de uitvoering van het Wzd beleid.
· In 2022 wordt het visie document Leven in Vrijheid herzien.
· Werkprocessen Wzd binnen regio Noordoost en Midden uniformeren.
· Doorontwikkeling opendeuren beleid: Omvorming van gesloten deuren naar leefcirkels.
· Organiseren van een extra scholing in 2022.

Kwaliteitsindicatoren Verpleeghuiszorg

Het Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg bepaalt dat aanbieders van verpleeghuiszorg jaarlijks cijfermatige informatie rondom een aantal indicatoren aan moeten leveren t.b.v. leren en verbeteren. Naast een aantal verplichte indicatoren dienen zorgorganisaties minimaal twee indicatoren te kiezen uit een set van keuzevrije indicatoren. Voor verslagjaar 2020 en 2021 heeft ZGEM in verband met de actualiteit van de Wzd gekozen voor de indicatoren:

a) Middelen en maatregelen rond vrijheid; percentage cliënten op de afdeling waarbij middelen en maatregelen zijn toegepast (onderverdeling naar categorieën).
b) Terugdringen vrijheidsbeperking; wijze waarop op de afdeling wordt gewerkt aan het terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen.
c) Werken aan vrijheidsbevordering; wijze waarop de organisatie nadenkt over vrijheidsbevordering van cliënten.