Leven in vrijheid en de Wet zorg en dwang

We geven graag de zorg die aansluit aan de behoefte van de ontvanger. Wanneer iemand iets niet wil, hoeft dat ook niet. Alleen soms is er bepaalde zorg die in de ogen van de zorgverlener nodig is, terwijl een cliënt of diens vertegenwoordiger dat niet wil. Ook kan het zijn dat de vertegenwoordiger van de cliënt heeft ingestemd met bepaalde zorg terwijl de cliënt dit niet wil. Bij beide situaties wordt gesproken van onvrijwillige zorg. Hier zijn strikte regels aan verbonden en vraagt een andere manier van denken en registreren. Die regels zijn in de Wet zorg en dwang (Wzd) vastgelegd. 

De Wzd is van toepassing bij mensen met dementie, bepaalde vormen van hersenziekten of een verstandelijke beperking. De kern van de wet is ‘Nee, tenzij’. De zorg moet zoveel mogelijk op vrijwillige basis plaatsvinden. Soms kunnen cliënten niet (meer) zelf inschatten wat goed voor hen is. Zorgverleners helpen dan bij die keuzes. Het uitgangspunt is dat onvrijwillige zorg daarbij niet wordt toegepast, tenzij het niet anders kan. Bijvoorbeeld als er een ernstig nadeel is voor de cliënt of de omgeving. Hoe deze afweging gemaakt wordt, wie hierbij betrokken zijn en wanneer dat precies mag komt naar voren in het stappenplan Wzd. 

Hoe wij omgaan met de Wzd hebben we beschreven in de beleidsnotitie Visie op vrijheid. In deze visie gaan we ervan uit dat de cliënt in principe alle vrijheid heeft om te gaan en te staan waar hij of zij zou willen. Deze is opgesteld door de commissie Leven in Vrijheid. Tevens coördineert de commissie de inrichting, implementatie en uitvoering van de Wzd binnen de organisatie. Zo is op hun verzoek ook een Wzd e-learning in het leerprogramma opgenomen.

De wetgeving kan ethische vraagstukken oproepen. Dan kan er binnen de organisatie een beroep gedaan worden op de commissie Ethiek voor het organiseren van een moreel beraad. 

Rollen in de Wzd

• Wzd functionaris: De organisatie heeft eigen Wzd functionarissen. Deze functie is belegd bij de Specialisten Oudergeneeskundige. De Wzd functionaris heeft een signalerende rol en ziet erop toe dat de inzet van onvrijwillige zorg volgens het gestelde stappenplan verloopt. In samenwerking met het zorgteam en de zorgverantwoordelijke van de cliënt overweegt de Wzd functionaris continu of inzet van onvrijwillige zorg noodzakelijk is. In de zorgteams vindt op aanvraag casuïstiek bespreking plaats waarbij de Wzd-functionaris inhoudelijk ondersteunt.
• Zorgverantwoordelijke: De rol van zorgverantwoordelijke, die nu uitgevoerd wordt door de arts of verpleegkundig specialist, wordt begin 2023 overgenomen door de eerst verantwoordelijke verzorgende of verpleegkundige. Om goed in de rol te groeien krijgen zij daarvoor een meerdaagse scholing.
• Cliëntvertrouwenspersoon: De gedachte achter de cliëntvertrouwenspersoon is om de wettelijke rechtsongelijkheid tussen cliënt en zorg zo veel mogelijk recht te trekken. De cliënt heeft recht op een onafhankelijk vertrouwenspersoon die niet in dienst is van de organisatie. Onze cliënten kunnen een beroep doen op een vertrouwenspersoon van Adviespunt Zorgbelang. Bij klachten kan de vertrouwenspersoon ondersteunen bij het indienen en invullen van de klacht bij de Klachtencommissie Onvrijwillige Zorg (KCOZ).
• Wzd expert team: Er is een Wzd expert team ingericht met gemotiveerde zorgverleners. Vanuit verschillende disciplines vormen zij samen een poule van interne onafhankelijke deskundigen. Zij geven vanuit hun deskundigheid en ‘frisse blik’ advies aan de betrokkenen.

Registratie en verantwoording

De registratie van Wzd vindt plaats in het elektronische cliënten dossier (ECD) en in het medische zorgdossier. We zijn verplicht om halfjaarlijkse overzichten van de verleende onvrijwillige zorg op te stellen en om de verleende onvrijwillige zorg te analyseren. We leveren de overzichten aan aan de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). De inzet onvrijwillige zorg en de analyse wordt besproken met de Raad van Bestuur en de Centrale Cliëntenraad.

Ontwikkelingen

• De Wzd is één van de pijlers die getoetst is tijdens de audit primair proces die in het najaar 2022 heeft plaatsgevonden. 
• Behandelaren benutten individuele casussen gevraagd en ongevraagd om het gesprek te voeren rondom onvrijwillige zorg en de Wzd.
• In kader van het verankeren van de Wzd en deskundigheidsbevordering van de zorgmedewerkers is de Wzd e-learning verplicht gesteld in het opleidingsprogramma en vindt casuïstiek bespreking plaats in het teamoverleg.
• In 2022 hebben we zowel de beleidsnotitie Visie op Vrijheid als het bestaande foldermateriaal herzien. In 2023 gaan we verder met de implementatie en het uniformeren van de werkprocessen.
• In 2023 vindt doorontwikkeling van opendeuren beleid plaats: Omvorming van gesloten deuren naar leefcirkels. Een leefcirkel is een zorgtechnologie voor mensen met dementie. Een cliënt draagt een tag bij zich, die zijn bewegingsruimte ‘op maat’ inregelt. Sommige deuren gaan voor de cliënt open en andere deuren blijven gesloten.